Zihinsel temsil, kısaca, yeni kazanılan bilginin beyinde depolanmış olan bilgilerle nasıl ilişkiye girdiği ve nasıl sembolize edildiği işlemine denir. Bir şeyin yokluğunda, sembol ya da işaretlerle o şeyin sunulmasına temsil denilir.
İnsan bilişinin temelinde dış dünyadan gelen uyaranların temsil ettiği bilginin, zihnimizde temsil edilme süreci vardır.
- Dış temsiller, fiziki temsiller olarak ifade edilen resim, fotoğraf, yazılar, saat, harita gibi şeylerdir.
Bu temsillerin bazıları, temsil ettikleri obje ya da olaylara bazı açılardan fiziksel olarak benzerler.
- Örneğin bir kasabanın resmine bakıldığında cadde ve binaların yapısal özellikleri ile mekânsal düzen resimde korunur.
- Başka anlamda, kasabanın gerçekteki unsurları ile bu unsurların resmedildiği resimdeki unsurlar arasında benzerlik bulunur. Bu tür temsillere benzeşen(analog) temsiller denilir.
Bunun dışındaki özellikle, dilsel temsiller ya da dile ile yapılan temsil ya da tasvirler herhangi bir obje ya da görüye hiçbir açıdan benzemezler.
Daha doğrusu, bu tür temsiller farklı göstergelerle obje ve obje içindeki ilişkileri temsiline hizmet ederler. Bundan dolayı, harfler ve kelimeler temsil ettikleri obje ya da olgu ile fiziksel ilişkisi olmayan rastgele seçilmiş sembollerdir.
Bu tür rastgele seçilmiş sembollerin oluşturduğu temsillere de sembolik temsiller adı verilir. Bu tür temsillerde taklit ya da kopyalamak yoktur, sadece sembolize etmek vardır. Diğer bir açıdan ise bu temsiller soyut temsillerdir.
Zihinsel temsil ile algısal süreçler
Zihinsel temsiller, dış temsiller gibi benzer amaçlara hizmet ederler. Bunlar şeylerin bulunmadığı durumlarda manipüle, inceleme ve tanımlama yolu sağlar.
- Zihinsel temsiller algısal süreçler vasıtasıyla oluşturulur ve bilişsel süreçler arasında değiş tokuşa tabi tutulurlar.
Zihinsel temsiller üzerinde çalışan bilişsel psikologlar arasında zihinsel temsillerle ilgili çok sayıda ve detaylı tartışmalar bulunur.
Bu tartışmaların odağı, zihinsel temsillerin imgenin düşünülmesi gibi benzeşen ya da dil gibi açıklamaları ve tanımlamaları içeren önermeler (propositional) şeklinde olup olmadığı konusudur.
- Bağlantıcılık bakış açılarının bilişsel psikoloji içinde yer almasıyla üçüncü tür temsil önerilir.
Buna göre, belli bir yerde sınırlanmış semboller yerine, ağ içinde aktivasyon örüntüsüne göre yayılmış zihinsel temsillerden söz edilir.
Zihinsel temsil altında zihinsel imgeler önemli bir yer tutar. Son çeyrek yüzyıl içinde klinik psikolojiden bilişsel psikolojiye uzanan bir yelpazede zihinsel imge kavramı araştırmacıların dikkatini çekmektedir.
- Çünkü insan beyninin %70 kapasitesi görsel uyaranlarla ilgili işlemlere ayrılmıştır. Zihinsel imgeler obje ya da olayların beyindeki temsillerdir.
- Aslında her duyusal modül ona karşılık gelen zihinsel imgelerini üretir.
Zihinsel imgeler bir yandan klinik ortamlarda iyileşme, izleme ve kontrol amacı altında kullanılmakta diğer yandan profesyonel iş alanlarında performans geliştirme kapsamında değerlendirilir.
Örneğin Roger Federer ve Rafael Nadal gibi üst düzey tenisçiler turnuvalarda oynayacakları maçları zihinlerinde canlandırarak önceden yaşarlar. Bu durum onları performanslarına olumlu yönde katkı yapar. Bu durum diğer birçok sporcu ya da profesyonel çalışanlar için de geçerlidir.
Düşüncelerimizin birçoğu önerme şeklindedir. Önermeler kavramları ve bu kavramların belirli bir şekilde birleşimlerini içerir.
- Örneğin “oto tamircileri zeki insanlardır” bir önermedir.
- Bu ifadede iki farklı kavram bir çerçevede birleştirilir.
- Kavram, ortak özellikleri paylaşan insan, olay ya da objelerin sınıflandırılmasıdır.
Örneğin “oto tamircileri” ya da “zeki insanlar” kavramlar aracılığıyla daha karmaşık olan olgular basitleştirilir. Bu sebeple, olguların kullanımı kavramla vasıtasıyla kolaylaşır. Yine kavramlar aracılığıyla yeni karşılaşılan bir obje, eski deneyimlere göre sınıflanır. Günün sonunda kavramlar, bir düşünce ünitesi olarak davranışları etkiler.
Zihinsel temsil, “prototip özellik”
Etrafımızdaki birçok obje belirsizlikler taşımakta ve bu yüzden tanımlamaları zorlaştırır.
- Örneğin fincan gibi bir kavram ele alındığında “fincanı” kesin özellikleriyle tanımlamak güçtür.
- Çünkü çok farklı fincan şekilleri bulunduğundan tam anlamıyla doğrudan kıyaslama yapılamaz.
Bu durumda prototip bir kategorinin üyelerinin özetlenmesi için farklı bir yol sunar. En basitinden prototip bir kategori için, geçerli olan en muhtemel özelliklerin ne olduğunun açıkça belirtir.
Eğer bir kategori, prototipe sahip ise prototipe benzer kategori üyeleri atipik olarak görülür.
- Örneğin kuş prototipi uçma, yuva, ağaç, küçük gibi özelliklerle tanımlanırsa serçe bu prototipe tam olarak uyduğundan bu kategori için tipiktir, ancak devekuşu kategori için verilen özelliklere uymadığından atipiktir.
Prototip bir kategori için geçerli olan en muhtemel özelliklerdir.
