Merkezî Sinir Sistemi ve Beyin Zarları
Merkezi sinir sistemi (MSS), İngilizce, Central nervous system (CNS) sinir sisteminin en büyük bölümünü oluşturur. Beyin ve omurilikten oluşur. Bazı sınıflandırmalarda retina ve kraniyal sinirler de MSS’ye dahil edilir. Çevresel sinir sistemiyle birlikte, davranış kontrolünde temel bir göreve sahip olan merkezî sinir sistemini, çevresel sinir sisteminden ayıran belirgin bir sınır yoktur, ayrım ise değişebilir.
- MSS vücut boşluğunda, kraniyal boşluktaki beyni ve spinal boşluktaki omuriliği kapsar. Omurgalılarda beyin kafatası ile korunurken, omurilikte omurga ile korunur. Her ikisi de meninskler, beyin ve omurilik zarı ile çevrilidir. Kırmızı renkte gözlemlenebilen MSS’ye ait ana sinirler bulunur.
Omurgalıların embriyosunun ilk gelişimi esnasında, nöral tabakadaki dikey oyuk gittikçe derinleşir ve büyüme her yöne doğru olur. İnsan embriyosunda, altı hafta içinde ön beyin, serebrum ve ara beyin olarak bölünürken, art beyin, metensefalon ve myelensefalon olarak bölünür.
Merkezi Sinir Sisteminin Görevleri
Beyin genel itibariyle, duyu organları, hafıza ve düşünce merkezidir.
- Kan basıncını ve hormonları düzenler. Açlık, susuzluk, uykusuzluk, uyku denetleme ve istemli çalışan organları kontrol etmekle görevlidir.
- İlgili görevleri üç kategoride toplanır: Canlının içinden ya da dışından gelen bütün uyarımları birleştirmek, canlının koordinasyonunu organlararası ve organ içi düzenlemeleri yapmak.
Hayati öneme sahip beyin-merkezi sinir sistemi, beyin zarları tarafından korunur.
- Beyin zarları ya da meninksler, Latince, meninx, çoğ. Meninges ile tanımlanır ve beyin ve omuriliği sarmalayan üç zara verilen isimdir. Memelilerde beyin zarları; 1-Sert zar-Dura mater, 2-Örümceksi zar-Araknoid Mater ve 3-İnce zar-Pia mater şeklindedir.
Beyin omurilik sıvısı ise, araknoid mater ile pia mater arasındaki subaraknoid boşlukta bulunur. Bu zarların temel işlevi, merkezi sinir sistemini korumaktır.
Memelilerde Beyin Zar Yapıları
Sert Zar-Dura Mater
Omuriliği sarmalayan dura ve araknoid mater dura mater, kafatasına ve omurlara en yakın olan, sert kalın ve dayanıklı bir zardır. En dıştaki kısım olan dura mater, çoklu düzenlenmiş hücre süreçleri, hücre dışı kolajen içermeyen ve önemli hücre dışı boşluklarla karakterize edilen, gevşek şekilde düzenlenmiş, fibroelastik bir hücre tabakası olduğu söylenebilir.
Orta bölge çoğunlukla lifli bir kısımdan oluşur. Kafatasına en yakın olan, Endosteal Tabaka ve beyne daha yakın kalan iç meningeal tabaka olmak üzere iki katmandan oluşur.
- Pia mater’deki kılcal damarlara yol olan, daha büyük kan damarlarını içerir.
- Yoğun lifli dokudan oluşur. İç yüzeyi pia mater ve araknoid mater yüzeylerinde bulunanlar gibi düzleştirilmiş hücrelerle kaplıdır.
- Dura mater, araknoid materi sarar ve beyinden kalbe doğru kan taşıyan büyük dural sinüsleri çevreler.
Leptomeninksler
Araknoid ve Pia mater, bazen beraber Grekçede “ince beyin zarları” manasına gelen; leptomeninges olarak da adlandırılır. Bu ortak sınıflandırma yönteminde, araknoid materin pia matere örümcek ağı benzeri, iplikçikler ile bağlı olmasının ve dolayısıyla yapısal olarak bir devamlılık oluşturmalarının payı bulunur. Yapılar, ana bir beyin omurilik sıvısı proteini olan prostaglandin D2 sentaz üretiminden sorumludur.
- Araknoid mater (örümceksi zar) Beyin zarlarının yapısı Meninksin orta öğesi örümcek ağına benzeyen görünümünden dolayı, araknoid mater olarak adlandırılan kısımdır, merkezi sinir sistemini sarmalar.
Bu ince, şeffaf zar, lifli dokudan oluşur ve pia mater gibi, sıvı geçirmediği düşünülen düz hücreler ile kaplanmıştır. Araknoid materin şekli, beyin yüzeyinin kıvrımlarına uymaz ve gevşek bir keseye benzer. Pia mater tüm beyin hatlarını (gyri ve sulci) takip ederek beyin ve omuriliğin yüzeyine sıkıca yapışmış bir meningeal zarf olan pia mater çok hassas bir zardır.
Dış yüzeyinde, sıvı geçirimez olduğu düşünülen bir düz hücre tabakası ile kaplanmış lifli dokudan oluşan çok ince bir yapıya sahiptir. Kan damarları pia mater içinden geçerek beyne ve omuriliğe kılcal damarlar yolu ile besin gönderir. Subaraknoid mesafe Subaraknoid mesafe, normalde araknoid ile beyin omurilik sıvısı ile dolu pia mater arasında var olan ve omuriliğe doğru devam eden boşluktur. Boşluklar, subaraknoid boşluk boyunca farklı noktalardaki açıklıklardan oluşur ve içleri beyin omurilik sıvısı ile doludur.
