Omurilik
Omurilik, omurga denilen kemik bir yapının içinde, boyundan kuyruk sokumuna kadar uzanan ve ortasında yine boydan boya bir kanal içeren, merkezî sinir sisteminin bir parçasıdır. İlk lumbar, omurun alt kenarına kadar devam eder. Buradan itibaren sinirler atkuyruğu şeklinde yayılır.
Yaklaşık olarak kadınlarda 43 cm, erkeklerde ise 45 cm uzunluğunda ve 35-40 gram ağırlığındadır. Omurilik soğanından gelen refleksleri kontrol eder ve tam olarak beyinde başlar.
- Omurilik, dışta ak madde ve içte H şeklinde bir boz maddeden oluşur. Ak madde miyelinli sinirlerden, boz madde ise sinir hücrelerinin gövde kısımlarından ve miyelinsiz sinirlerden oluşur.
- Omuriliğin dorsal boynuzu duyusal sinirleri alır, ventral boynuzu ise motorik sinirleri alır.
Omurilik, vücutta istemsiz davranışları ve refleksleri kontrol eder. Vücuttan beyine gelen sinirler omurilikte çapraz yaparak gelir. Bu sayede vücudun sol tarafını beynin sağ lobu, vücudun sağ tarafını ise beynin sol lobu kontrol eder.
- Omurilikte sinir dokunun en ilkel diziliş şekli korunmuştur. 33 omurdan meydana gelmiş olan omuriliğin üzeri, beyin gibi üç katlı zarla çevrilidir.
Bunların arasında da omuriliği sarsıntı ve darbelerden koruyan, beyin-omur ilk sıvısı (BOS) bulunur.
- Omuriliğin sağından ve solundan düzenli sıralanmış, 31 çift duyu ve motor siniri çıkar. İç kısımda gri maddeden-perikaryonlardan ya da sinir hücre gövdelerinden, dış kısımda ise sinir liflerinden-aksonlardan ya da ak maddelerden, meydana gelmiştir.
- Boz madde ak madde içerisinde kelebeğe benzer bir yapıya sahiptir. Ak maddenin beyaz görünmesinin nedeni, aksonun içerdiği miyelin kılıfından dolayı olduğu belirtilir. Boz maddenin sağ ve sol yanlarında; yan, ön ve arka boynuzcuk olarak isimlendirilen üç bölüm yer alır.
Bu boynuzcukların görevleri; yan boynuzcuk, otonom sinir sisteminin merkezlerini içerir. Ön boynuzcuk-ventral kök, motor nöronları içerir. Arka boynuzcuk-dorsal kök, duyu nöronlarını içerir.
Refleks Yayı
Refleks yayı ya da diğer adıyla refleks arkı, refleks hareketlerini kontrol eden bir nöral yol olarak bilinir. Gelişmiş hayvanlarda, birçok duyusal sinir beyinle direkt olarak bağlanmaz, fakat omuriliğe bağlanır. Bu özellik, refleks eylemlerinde beynin aracılığıyla yönlendirme sinyallerinde gecikme olmadan, spinal motor nöronlarını aktive ederek nispeten hızlı bir şekilde gerçekleşmesine izin verir. Refleks gerçekleşirken beyin duyusal girdileri alır.
Refleks yayının iki türü bulunur. Otonom refleks yayı-iç organları etkiler ve somatik refleks yayı-kaslar etkilenir. Refleks olayında, duyu siniri yoluyla uyarılar omuriliğin reseptör organına iletilir ve alınan cevap motor sinir yoluyla efektör organa iletilir.
- Monosinaptik ve polisinaptik arasındaki farklar; hayvanlarda, bir refleks yayı sadece iki nörondan oluşuyorsa, bir duyu nöronu ve bir motor nöron, buna monosinaptik refleks yolu denir. Monosinaptik tek bir kimyasal sinaps varlığını ifade eder.
- Periferik adale reflekslerinde, diz kapağı refleksi, aşil refleksi, kas miline kısa uyarımlar sonucu agonist ve efektör kaslarda kasılma şeklinde görülür. Aksine, polisinaptik refleks yolunda, getiren-afferent/ duyu nöron ve götüren-efferent/motor, nöron sinyalleri arasında bir veya daha fazla ara nöron bulunur. Birçok sinirin devreye girmesinden dolayı, monosinaptik reflekslere göre daha yavaş oldukları söylenebilir, bu reflekse birden fazla organ da katılır.
Art Beyin
Art beyin ya da rombensefalon, omurgalılarda merkezi sinir sisteminin gelişimsel sınıflandırılmasında yer alan bir bölgedir. Rombomer adı verilen transvers çıkıntılara sahiptir. İnsan embriyosunda, en üstteki istmus ve onun altındaki Rh1- Rh7 dizisinden oluşan toplam 8 rombomer bulunur. Rombensefalonun alt kısmı nöral tüp kapanmasının başlangıç noktası olarak kabul edilir. Myelensefalon Rh4-Rh7 arasındaki rombomerler myelensefalonu oluşturur.
- Erişkin beyninde burası medulla oblongatadır. Parçaları, 4. ventrikülün bir parçası, glossofaringeal sinir nervus vagus aksesuar sinir hipoglossal sinir vestibülokohlear sinirin bir parçası. Metensefalon Rh1-Rh3 arası rombomerler metensefalonu oluşturur. Pons ve serebellumu içerir.
Orta Beyin
Orta beyin ya da mesencephalon, Grekçe kelime anlamıyla orta olan mesos kelimesinden gelir. Merkezi sinir sisteminin; görme, işitme, motor kontrol, uyku/uyanma, uyarılma-tetikli ve sıcaklık regülasyonuyla ilgili bir parçasıdır.
Anatomik olarak, tektum- corpora quadrigemina, tegmentum, aqueductus mesencephali ve pedunculi cerebri isimli oluşumları; ayrıca birkaç çekirdek ve sinir demeti içerir. Aşağı doğru ponsa, yukarı doğru ara beyne katılır. Orta beyin, kabuğunun altında ve art beynin üstünde bulunur, bu yüzden beynin ortasına yakındır.
Gelişim; embriyonik gelişim döneminde, orta beyin nöral tüpün ikinci keseciği olan, kendi ismiyle aynı, mesencephalon’dan gelişir. Mesencephalon; prosencephalon ve rhombencephalon’dan farklı olarak, nöral gelişim süresince tek parça olarak kalır.
Embriyonik gelişim boyunca, orta beyin’deki hücreler devamlı çoğalıp, oluşumu süren aquaeductus mesencephali’yi diğer adıyla aquaeductus Sylvii sıkıştırır. Gelişim sırasında aquaeductus mesencephali’nin kısmi veya tümden tıkanıklığı, konjenital hidrosefali’ye neden olabilir.
İşlevsel Rolü:
Orta beyin, beyin sapının bölümlerinden biridir. Substantia nigra’sı, basal ganglia’nın motor sistem yolakları ile yakından ilgilidir. İnsan orta beyni, kökensel olarak archipallian’dır yani genel yapı anlamıyla en eski omugalılarla benzerlik taşır.
- Substantia nigra’da ve area tegmentalis ventralis’te üretilen -dopamin- insanlardan, böcekler gibi hayvanlara kadar pek çok türde, motivasyon ve habituasyonda rol oynar.
Korpora Kuadrigemina:
Bunlar serebral akuaduktusun arka tarafında yer alan dört adet solid yapıdır. Üsttekilere süperior kollikulus, alttakilere ise inferior kollikulus adı verilir. Bu loblar, optik sinirin bazı liflerinin burada çaprazlama yapmasına yardımcı olur. Bu arada bazı lifler de çaprazlama yapmadan geçer. Üst kollikuluslar sıçrayıcı göz hareketleriyle ilgiliyken alttakiler ses duyusunun iletilmesinde bir sinaps noktası olarak görev yapar.
Serebral Pedünküller:
Serebral akuaduktusun ön tarafında çiftler halinde bulunurlar. Tegmentumu ve kristayı da taşırlar. Bu yapılar, spinotalamik sinir liflerinin geçişini sağlamaktadır. Serebral pedünküllerin orta kısmında bir çeşit bazal çekirdek olan substansiya nigra yer alır. Burası, beynin melanin pigmenti taşıyan tek bölgesidir.
Ön Beyin
Prosensefalon ya da ön beyin, omurgalılarda beynin en önde (rostralde) yer alan kısmıdır. Mezensefalon ve rombensefalon ile embriyonik gelişimin erken döneminde beynin 3 ana parçasını oluşturur. 5 vezikül döneminde diensefalon ve telensefalona ayrılır. Diensefalondan pretalamus, talamus, hipotalamus, subtalamus, epitalamus ve pretektum gelişirken telensefalondan beyin korteksi, hemen altındaki beyaz madde ve bazal ganglion gelişir.
- Diensefalon ya da ara beyin, beynin talamus, hipotalamus, epitalamus, subtalamus (pretalamus) ve pretektumdan oluşan parçasıdır.
- Mezensefalonun üzerinde ve beyin orta hattında bulunur. Diensefalonda yer alan zona limitans intertalamika talamus ile pretalamus arasında yapısal bir sınır ve sinyal merkezi oluşturur.
- Diensefalon; talamus, hipotalamus ve hipofiz arka lobu gibi önemli yapıları barındıran bir beyin parçasıdır. Bunlardan hipotalamus, diğer beyin kısımları ya da otonom sinir sistemi yolu ile iç organ çalışmalarının düzenlenmesi gibi hayati görevler üstlenmiştir.
Serebrum
Serebrum, Latince ve İngilizceː Cerebrum ya da telensefalon kelimeleriyle tanımlanır. Beynin en büyük ve en üst kısmında bulunan merkezi sinir sistemi bölümüdür.
- Sağ ve solda bulunan hemisferler, corpus callosum ile birbirleriyle bağlantı kurar.
- Serebrumun en dış kısmına serebral korteks denir. Önden arkaya doğru derin bir yarıkla iki yarım küreye ayrılır. Bu yarım küreleri iki köprü birbirine bağlar. Üstteki köprüye nasırlı cisim, alttaki köprüye ise beyin üçgeni denir. Kompleks hareketlerin organizasyonu, öğrenilen deneyimlerin hafızada saklanması, duyusal bilgilerin alınması gibi görevleri bulunur.
