Eğitimin Amaçları

Eğitimin amaçları, eğitim teriminin anlamına yoğunlaşan analitik felsefesinin ilgilendiği bir başka konu alanıdır.

• Analitik filozofları, eğitimin amaçları ile eğitimsel faaliyetlerle ulaşılması istenen hedefleri belirtmek istemişlerdir.

İfade edilen amaçlar, asli ve arızi ya da özsel ve araçsal amaçlar olarak ikiye ayrılır.

• Bunlardan asli ya da özsel amaçta eğitim alan kişiye gönderimde bulunulurken eğitim bizatihi kendisi için istenir.

Arızi amaçlar söz konusu olduğunda, eğitimin kendisi eğitim dışı bir amacın,

• Örneğin iyi yurttaşlar yetiştirme ya da endüstriye kalifiye eleman yetiştirme amacının aracı haline getirilir.

Birincilerin çoğunlukla bireysel, ikincilerin ise kamusal ya da sosyal amaçlar oldukları kabul edilir.

• Eğitimde özsel ya da asli ya da bireysel amaçlar birincil amaçlardır.
• Arızi ya da kamusal amaçlar ikincil amaçlar olarak da kategorileştirilir.

Birincil amaçlar esas itibariyle bireyle alakalı amaçlar oldukları için, eğitimin daha ziyade modern amaçları olarak kategorize edilir.

• Avrupa’da modern eğitimin liberal bir gelenek üzerine inşa edilmesi hem de eğitimin amacının özgürleşme olması nedeniyle, liberal amaçlar olarak anlaşılır.

Bireysel ya da özsel amaçlar arasında en baş sırada, özerklik, eleştirel düşünme ve ahlak eğitimi gelir.

• Özerklik, kişinin dış güçler, toplumsal faktörler tarafından belirlenme yerine, bizzat kendisi tarafından belirlenmesidir.

İki koşuldan birincisi, toplumun liberal olmasıdır. Yani toplumun bireyleri, seçimlerinin başkalarının hayatlarına hiçbir şekilde zarar vermemesi koşuluyla, benimsenecek amaçlar ve söz konusu amaçlara götürecek araçlar açısından tamamen serbest bırakmasından oluşur.

İkinci koşul ise, bireyin kendisini aklıyla ya da üst doğası üzerinden belirlemesidir. Bu açıdan bakıldığında, eğitimin en temel amacını oluşturan özerkliğin rasyonalite üzerinden meşrulaştırıldığı kolaylıkla görülebilir.

Bu durum eğitimin ikinci özsel amacı olarak görülen eleştirel düşünme için de geçerlidir.

• Başka bir anlamla, eleştirel düşünme de rasyonalite ile yakından ilişkilidir.
• O, başka her şey bir yana açık fikirli olma, öne sürülen iddiaların temellerini soruşturma, önyargılardan ve klişelerden uzak durma, ben merkezli kabullerden sakınma, düşünceleri mantık kurallarına sadık kalarak ve sağlam bir şekilde temellendirerek öne süren benzeri özelliklerden oluşan entelektüel tutumu ifade eder.

Öte yandan eleştirel düşünmenin, eğitimin sadece önemli bir koşuludur.

• Çünkü eleştirel düşünebilme yeteneğine sahip öğrenciler, kendilerini her tür aşılamadan koruyarak daha sağlam ve daha iyi bir şekilde öğrenebilirler; öğrendiklerini daha iyi özümseyip hayatlarına uygulayabilirler.

Eğitimin temel amaçlarından biri, eleştirel düşünme:

Eleştirel düşünme, aynı zamanda hakiki eğitimin temel amaçlarından biridir.

• Eğitimin amacına ancak eğitim yoluyla eleştirel zihniyete sahip insanlar söz konusu düşünmeye özgü ilkeleri hem özel hayatlarına hem de sahip oldukları mesleki bilgilere uygulamak suretiyle daha iyi bir yurttaş olabildikleri gibi işlerinde de daha başarılı olup içinde yaşadıkları topluma daha iyi katkılar yapabilirler.
• Aldıkları eğitim sayesinde, kritik zihniyete sahip olan insanlar, başkalarıyla empati kurmayı, farklı düşüncelere saygı göstermeyi, meselelere çok yönlü bakmayı, geliştirilen strateji ve politikaları sorgulamayı başardıkları için, açık toplumun ve dolasıyla demokrasinin gelişimine katkıda bulunurlar.

Eleştirel düşünmenin genellikle, biri teknik ya da mantıkla alakalıysa, diğeri de zihniyetle ya da biri sadece düşünsel beceri ve özellikleriyle diğeri de tutumla ilgili olan iki temel boyutu olduğu kabul edilir.

Bunlardan eleştirel düşünmenin daha ziyade teknik ya da mantıksal boyutu söz konusu olduğunda, onun her şeyden önce hemen her alanda problem görebilmeyi, soru sormayı, söz konusu problem ve soruları olabilecek en açık şekilde ifade etmeyi ihtiva ettiği söylenebilir.

• O, bütünüyle yıkıcı ve negatif bir düşünme türü olmadığı için, buna ek olarak ortaya konan problemleri düşünceli, sabırlı ve etraflı bir biçimde ele almayı gerektirir.

Eleştirel düşünme, problemler için işe yarar ya da doğru çözümler bulmaya çalışmayı, bu uğurda uygun bilgileri bir araya getirip tartışmayı, söz konusu bilgileri yorumlamada hem sağlam deliller aramayı hem de soyut fikirleri etkin bir şekilde kullanmayı gerekli kılar.

• Onda, bütün bu süreçler boyunca ve özellikle de iyi temellendirilmiş sonuçlara, sağlam akıl yürütmelere dayalı çözümlere ulaşılırken düşüncelerin uygun ölçütlerle ve karşı argümanlarla sınanması söz konusu olur.

Eleştirel düşünme, kişinin başkalarını olduğu kadar, kendisini de eleştirebilmesini gerekli kılar.

• Bu ise bizi eleştirel düşünmenin teknik- mantıksal özelliklerinden ziyade, tutum ve karakter özellikleriyle ya da zihniyetle ilgili olan boyutuna götürür.

Buna göre, eleştirel düşünen kişi, her şeyden önce hemen herkesin bilinçaltına kök salmış ön yargıları ya da kör noktaları olduğunu bilerek yanılabileceğini peşinen kabul eden ve dolasıyla istisnasız hiçbir şeyi mutlaklaştırmayan kişidir.

Eleştirel düşünmenin bu boyutu, kişiden kibirli, anlayışsız, hoşgörüsüz, sonuçlara ilgisiz, yeni bilgilere kayıtsız ve hüküm verirken tedbirsiz biri olmak yerine,

• araştırıcı ve hakikati arayan, açık fikirli, gerçeğe saygılı, akla güvenen, delillere karşı tarafsız, tedbirli, analitik düşünen ve sistematik biri olmasını ister.

Eleştirel düşünmenin sadece, teknik ve mantıksal özellikleriyle yetinme bize, eleştirel düşünmenin zayıf anlamını ya da dar tanımını verir.

• Onun zihinsel donmuşlukla ya da başka türden yanılgılarla, yani zeki ama yönlendirici bir öznel düşünce tutumuyla sonuçlanmaması için, tevazu, empati, sebat, disiplin, özerklik, cesaret ve saygı benzeri davranış özellikleri ya da entelektüel alışkanlıklarla tamamlanması gerekir.
• Bu da bize eleştirel düşünmenin güçlü anlamını verir.

Eğitimin amaçları: Ahlak eğitimi

Eğitimin üçüncü amacı, ahlak eğitimi,

• eğitimle bireysel düzlemde gözetilen nihai amaç bütünlüklü ve birlikli insanların yetiştirilmesi ya da ortaya çıkarılmasıdır.

Bunlardan özerklik ve eleştirel düşünme amaçları, beşeri rasyonalitenin teorik ya da entelektüel yönünü işaret ederken, tamamlayıcı pratik boyutu ahlak eğitimi temin eder.

• Başka bir anlamla, eğitimle sadece özerk ve eleştirel düşünen insanlar değil, aynı zamanda ahlaklı, erdemli ve karakter sahibi insanların yetiştirilmesi amaçlanır.

Ahlak eğitimini karakterize eden en önemli şeyin, dürüstlük, sorumluluk, başkalarına saygı benzeri ahlaki erdemlere dönük bir ilgi olduğu söylenebilir.

Bu açıdan bakıldığında, ahlak eğitiminin çocuklara, hem kendilerinin iyi ve ahlaki bir hayat sürmeleri hem de üyesi oldukları topluma katkı yapan üretken ve sorumlu bireyler olmaları noktasında yardım edecek ahlaki düşünce alışkanlıklarla değerlerin kazandırılmasını ifade ettiğini söylemek doğru olur.

• ahlak eğitimiyle çocuklara ya da genç insanlara ahlaki eylemin temel ilkeleri ya da moral değerlerin aktarılması amaçlanır.
• Bu tür bir eğitimle dürüstlük, sadakat, cesaret, saygı ve adalet benzeri erdemleri kazandırma amacı güdülür.

Eğitiminin ikincil amaçlarıyla, onun bireyden ziyade toplumu gözeten amaçları anlatılmak istenir.

Hangisinin birincil ve ikincil olduğu meselesi, büyük ölçüde göreli bir konu olup onu belirleyen en önemli şey uzlaşım olmak durumundadır.

• Nitekim klasik dönemle Orta Çağ’da eğitimin bugün ikincil addedilen amaçları birincil ya da özsel amaçlar olarak görülmekteydi.
• Fakat özne ya da bireyin modern dünyanın hemen her alanında kurucu ya da en temel öğe olarak öne çıkmasıyla birlikte, eski dönemin birincil amaçları arızi ya da ikincil amaçlar haline gelmiştir. Bunlardan ilk ve en önemli amaç, toplumun bekası ve kültürel geleneklerin korunmasıdır.

her toplum yeni kuşaklara ana dili, sosyal örgütlenme tarzı, fenomenleri açıklama şekli de dahil olmak üzere, kültürünün tarihini ve egemen dünya görüşünü aktarma amacı güder.

Burada, eğitimin ikinci önemli amacı, yeni kuşaklara yurttaşlığı öğretmek, onlarda yurttaşlık bilinci yaratmak olarak görülür.

• Buna göre, bir toplumun yönetim biçimi ya da sistemi insanların bir yurttaş olarak rol ve işlevleri noktasında bilme ihtiyacı duydukları şeyleri eğitim yoluyla öğretir.

Eğitimde üçüncü amaç, bir kez daha toplumla ilgili bir amaç olacak şekilde meslek eğitimi olarak ortaya çıkar. Buna göre her toplum temel ihtiyaçlarını karşılamak ve biraz daha ileri bir noktada, toplumda bir bolluk ve refah sağlamak için, yurttaşlarına kaçınılmaz olarak bir meslek eğitimi verir.

• Eğitimin dışsal ya da ikincil amaçları arasında, nihayet sağlıklı bireyler yetiştirmek amacının bulunduğu kabul edilir.
• Bu durum toplumun bekası, zenginliği ve gelişimi açısından vazgeçilmez olduğundan, eğitim yoluyla bireylerin hem zihinsel hem de fiziksel yönden sağlıklı olmaları amaçlanır.