Bilim felsefesi, felsefenin bilimi konu edinen alt dalı, disiplinidir. Bilim felsefesi disiplini, bilimin doğasına ve özellikle de yöntemlerine, kavramların, ön kabullerine dayanır. Aynı zamanda bilimin, entelektüel disiplinlerin genel şemasındaki yerine ilişkin araştırmaları da içerir. Bilim felsefesi, ilgili araştırmaları, felsefi yöntemleri ve esas olarak da rasyonel, eleştirel bir sorgulama yöntemi kullanarak gerçekleştirir.
Bilim, felsefenin uzun zamandır alanı içinde yer alır, örneğin Aristoteles gibi ondan sonra gelen filozoflar da bilimi incelemişlerdir. Bilimle alakalı sorular sorarlarken, bilimsel yöntemlerin, önermelerin ayırıcı özelliklerini gözler önüne sermeye çalışmışlardır. Teknik anlamda ise, bilim felsefesi yaklaşık yüzyıllık geçmişi olan bir felsefe disiplinidir.
Bilim felsefesinin doğuşuna, özellikle doğa bilimleri alanında 19. Yy.’ın son çeyreğinden itibaren bilim alanında yaşanan hızlı gelişmeler, değişimler söz konusu olmuştur. Bilimle tekniğin modern kültürde oynadığı büyük rol sebep oldu denebilir. Aynı zamanda bilim ve teknolojinin etkisini, kültürün bütün alanları üzerinde hissettiren yayılımı da bilimi, felsefe yöntemiyle anlama ve değerlendirmenin zorunluluğunu hissettiren başka etken olduğu belirtilebilir.
Bilim felsefesi tarihi
Galileo ile Newton fiziğinin belirlediği modern bilimsel çerçeve, ilgili dönemde sarsıldığı gibi parçasını oluşturan kuramlar, 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren başlayarak alternatif yaklaşımlarla yenilenmiştir. Ayrıca bu yüzyılda, Newton fiziğinin dayandığı Eukleides geometrisine alternatif iki geometri yaklaşımı olan; Nikolai Labochevsky’nin hiporbolik geometrisiyle, Bernard Riemann’ın eliptik geometrisi ortaya çıkmıştır.
- Newton fiziğinin temelinde bulunan, evrensel nedensellik ilkesine karşı, Werner Heisenberg; mutlak nedenselliğin atom altı düzeyde geçerli olmadığını ortaya koyan meşhur belirsizlik ilkesini geliştirmiştir.
- Newton fiziğinin bir parçasını oluşturan, ısıyla, ışık teorisi, Max Planck’ın kuantum kuramı üzerinden değişime uğramıştır.
- Newton fiziği ise, Einstein’ın rölativite fiziği tarafından yenilenmiştir.
Modern bilimin yenilenmesine neden olan ilgili gelişmelerin yanı sıra, aynı dönemde matematik, biyolojik alanında da yaşanan gelişmeler, bilimin anlaşılması adına felsefenin vazgeçilmez olduğunu gözler önüne sermiştir.
Bilim Felsefesinin Konuları
Bilim felsefesi, ikinci düzey bir etkinlik olup konuları üç ana başlık altında incelenebilir. Konu dağılımı doğrultusunda da bilim felsefesinin hem epistemolojik hem de metafiziksel boyutu karşımıza çıkar.
- Bilimin yöntemine-yöntemlerine, bilimsel sembollerin doğasına ve bilimsel sistemlerin mantıksal yapısına yönelik araştırmalardan oluşur.
Örneğin geleneksel mantık ve bilgi teorisinin önemli bir bölümünü içerir; “tümevarım”, “tümdengelim”, “hipotez”, “veri”, “keşif”, “doğrulama” gibi terimler tanımlanarak açıklığa kavuşturulur.
Bilim felsefesinde buna ek olarak ise; gözlem, deney, ölçüm, sınıflama gibi bilimin daha ayrıntılı, özel ve teknik yöntemleri incelenir. Bu konu alanı, bilim felsefesinin epistemolojik boyutuna karşılık gelir.
- Bilimin temel kavramları, ön kabul ya da varsayımları incelenir. Bilimlerin deneysel, rasyonel, pragmatik temelleri açığa çıkarılır.
Bilim felsefesinin bu boyutu, bilim insanının kullandığı ancak eleştirel bir incelemeye tabii tutmadığı;
“neden”, “nicelik”, “nitelik”, “zaman”, “mekan”, “yasa” gibi kavram ve kategorilere ilişkin bir araştırmayı içerdiği için, metafizikle ilişki içinde olduğu söylenebilir. Ayrıca dış dünyanın varlığına ve doğanın düzenliliğe duyulan inançları da eleştirel bir incelemeye tabii tutar, bu yönüyle de metafizik boyutu gözler önüne serilir.
- Bilim felsefesinin, üçüncü konu alanı ise, özel bilimlerin sınırlarını belirlemeye, bilimlerin birbirleriyle olan karşılıklı ilişkilerini açığa çıkarmaya çalışır. Aynı zamanda bu noktada bilimlere ilişkin bir sınıflama da yer alır.
Bilim Felsefesi Yaklaşımları
Bilim felsefesinin tarihinde, bilimin kendisini ve varsayımlarını, bilimsel kavramları, yöntemleri açıklayarak anlaşılır kılmak amacıyla dört ana bilim görüşü öne sürülmüştür. Bilimi, çok çeşitli yön ve özellikleriyle ele alan bilim felsefesi anlayışları, birbirlerini eleştirerek geliştirmiş ve bilimin kavranmasında da katkıda bulunmuşlardır.
1.Mantıkçı Pozitivist Bilim Anlayışı
2. Yanlışlamacı Bilim Görüşü
3.Devrimci Bilim Görüşü
4.Çoğulcu Bilim Görüşü
