Koku duyusu, görme ve işitmeyle beraber, en eski duyulardan biridir.
- Koku algısı tek hücreli organizmalarda da bulunur.
- Omurgalı hayvanlarda, koku duyusunun en temel işlevi havadaki gaz halindeki kimyasal uyaranları yakalamaktır.
- Hayvanların kendileri de bir tür koku yaydıklarından dolayı, bazen uyaran konumuna geçerler. Bu sebeple, koku duyusu, akraba ya da tür içi tanıma, üreme ya da mekânsal organizasyon gibi birçok davranışsal işlemin belirleyicisi olur.
İnsanlarda koku duyusu özellikleri;
- Beslenme ve çevrede yönelme gibi davranışlarda rol oynar.
- Bulunulan ortamın, hoş ya da nahoş şeklinde değerlendirilmesinde rol alır.
- Sosyal ilişkilerde de belirleyici bir etken oluşturur.
- Canlı çeşitliliğine bakıldığında, insan koku sistemi daha az yetilere sahiptir. Yine de 10,000’den fazla kokuyu birbirinden ayırt edebilir.
- Kokularla ilgili olarak iyi bir bellek yapıları bulunur. Buna örnek olarak; unutulmuş olaylar ya da hatıralar, yaşanılan olayla ilişkilendirilen kokuların yardımıyla hatırlanabildiği gösterilebilir.
Koku Algısı
Koku algısı, maddedeki moleküllerin burundaki koku alıcı hücrelerine ulaşmasıyla başlar. İnsanların kokuyu algılamasına yardımcı olan, bin adetten fazla ve değişik türde koku hücresi bulunur. Bunların her biri özelleşmiş olup, koku spektrumundaki farklı kokulara tepki vererek, sinirsel sinyalleri oluştururlar. Bu sinyaller, daha sonra beyindeki ilgili koku merkezine iletilir ve ara nöronlar ile sinapsal bağ yapmadan beyin ile doğrudan bağ oluşturur. Bu özelliğiyle de koku algısı diğer duyulardan ayrılır.
Herz ve Engen (1996) kadınların erkeklere oranla, koku algılamada daha iyi olduklarını çalışmalarıyla göstermiştir. İnsanların koku ile cinsiyetleri de ayırt edebildikleri, yapılan bir deney sonucunda tespit edilmiştir.
- Bir çalışmada, gözleri kapalı olan öğrencilerden, önlerinde duran kadın ya da erkekleri koklayarak tanımaları istenir. Katılımcıların verdiği yanıtlar ise şans seviyesinin üstünde sonuçlanmıştır.
- Annelerin, doğumdan birkaç saat sonra bebeklerini, onların kokularından tanımaları da bilinir.
- Koku duyusu ile alakalı ilginç olan başka bir detay da mutlu ya da üzgün duygu durumlarının, koltuk altı kokularından ayırt edilebilir olduğudur.
- Aynı zamanda, bazı hayvan türlerinde koku duyusu oldukça önemlidir. Çünkü bazı hayvanlarda salgılanan feromen denilen bazı kimyasallar davranış ve davranış süreçleri üzerinde çok özel, çok güçlü etkiye sahiptir.
