Teorik çoğulculuk, kısaca öne sürülen tek teorinin doğru, diğerlerinin yanlış olduğunu belirten görüşler nezdinde geliştirilen bir anlayıştır.
Feyerabend, mantıkçı pozitivizmin disipliner monizmine karşı çıktığı gibi teorik çoğulculuk bağlamında da aynı yaklaşımın ilgili olgular kümesine tam olarak ve aslına uygun bir biçimde betimleyen tek bir doğru teori bulunduğunu, dolasıyla diğer bütün teorilerin yanlış olduklarını ima eden teorik monizmine de karşı çıkar.
- Bilimsel teoriler söz konusu olduğunda, Feyerabend önce bilimin betimleme ve açıklama iddiasıyla ortaya çıktığı dünyaya bakmaktadır.
Feyerabedn’e göre, dünya tek bir şey türünden meydana gelmeyip tam tersine hiçbiri bir diğerine indirgenemeyen, sayılamayacak kadar farlı şey türünden meydana gelir. Dünyanın tek ve belirli doğası olduğunu varsaymak için bir neden bulunmadığını belirtir.
Ona göre,
- bilim insanları ve farklı disiplinlerin icracıları mutlak ve değişmez bir özü olduğuna inanılan doğayı bire bir yansıtmak yerine, araştırmalarıyla inşa ederler.
- Disiplinlerin farklılığı ve araştırmaların çoğulluğu, dünyanın esas itibarıyla derindeki çoğu niteliğini açığa çıkarmaya yarar.
- Varlığın kendisinde ne olduğunun hiçbir zaman bilinemeyeceğini, farklı disiplin ve araştırmalarda ortaya çıkan kendiliklerin onun araştırmalara cevap verme tarzını gözler önüne serdiğini belirten Feyerabend, dünyadaki farklı olguların ancak alternatif bilimsel teoriler yoluyla ortaya çıkarılabileceğini öne sürer.
Teorik Çoğulculuk: Olgularla teorilerin bağlantısı
Feyerabend’e göre, olgularla teorilerin çok sıkı bir ilişkisi olup bir olgunun önce ortaya çıkarılması ve sonra da betimlemesi teorilere bağlıdır.
Feyerabend bir terimin anlamının o terimin kullanıldığı teorik bağlam tarafından belirlendiğini, kritik terimlerin anlamlarının bir teoriden diğerine değiştiğini ileri sürdüğü için, aynı olgular dahi farklı teorilerde farklı şekillerde ortaya çıkar.
Çok daha önemlisi, bir teorinin alternatifi olan diğer teoriler olmadan ortaya çıkarılamayan, bu alternatif teoriler tedavülden kalkar kalkmaz yok olan olgular vardır. Savunacağımız her teori, yeni verileri gün ışığına çıkartacak olup eldeki hatalı kuramlar ancak bu yeni verilerle yanlışlanabilir.
- Nitekim Feyerabend bu bağlamda Brown hareketinin, termodinamiğin ikinci yasasını test edenler tarafından bulunmadığını, kinetik gaz kuramını araştıranlar tarafından bulunan Brown hareketinin termodinamiğin ikinci yasasıyla çeliştiğini öne sürer.
Alternatif teoriler, her şey bir yana, sadece bilim insanının değil, bizlerin de eleştiri gücüne pozitif bir katkı yapar: “Teorilerin çoğaltılması bilime yararlıdır. Çünkü tek teorinin egemenliği eleştiri gücünü zedeler.”
