Bellek, geçmiş ile ilgili bilgilerin akılda tutulma becerisidir. Duyusal, kısa süreli ve uzun süreli bellek olmak üzere ayrılır.
- Psikologlara göre bellek; bilginin kodlanması, depolanması ve hatırlanması süreçlerini kapsar.
Bu süreçleri bilgisayarı örnek vererek anlatmak gerekirse;
- Kodlama, klavye ile
- Donanım, depolama ile
- ve bilgisayar belleğinden gidip, bilgiyi alarak ekrana yansıtan “yazılım” da hatırlama ile ifade edilir.
Bu süreçler, belleğin anlaşılmasında bir zemin oluşturmakla birlikte, bellek sistemini anlayabilmek için kodlanan ve depolanan bilginin ne olduğunu ve bu bilginin nasıl hatırlandığını incelemek gerekir.
Bellek: Belleğin Yapısı
Bellekte üçlü sistem yaklaşımına göre, üç farklı bellek depolama vardır. Bu model Atkinson ve Shiffrin (1968) tarafından önerilmiş ve üç farklı bellek aşamasını içerdiğinden, üç aşamalı bellek modeli olarak da adlandırılmaktadır.
Üç bellek sistemi: Duyusal, kısa ve uzun süreli bellek
Bu modele göre “bilgi”, ilk önce bireyin “ilgili duyu sistemi” tarafından yakalanarak “duyusal belleğe” kaydedilir.
- Bilgi, burada sadece fiziksel olarak kodlanır ve çok kısa süre, yaklaşık 1 saniye, tutulur.
- Sonraki aşamaya geçemeyen bilgiler, duyusal bellekte silinmekle beraber, buradaki temsil birebir kargon kopya türü bir temsildir.
- Daha sonra bilgi, duyusal bellekten kısa süreli belleğe aktarılır. “KSB”, yaklaşık olarak 15-25 saniye süresince burada depolanır.
- Buradaki kodlama anlamsal nitelik kazanır.
- Kısa süreli belleğin kapasitesi sınırlı olmakla (STM) beraber, bu bellekte bilgi miktarı 7+-2 madde ya da bellek kümesi (chunk) ile belirlenir.
- Kısa süreli bellekte, bir birim depolanan uyaranların anlamsal gruplanmasına bellek kümesi denilir.
Bellek kümesi harfler ya da sayılardan oluşabilir. Bellek kümesi kelimeler ya da başka anlamlı sembollerden oluşan daha fazla kategoriler halinde de olabilir.
Kısa süreli bellek- çalışma belleği bağlantısı
Bilişsel psikologlar, kısa süreli belleği sınırlı kapasitesi olan, geçici olarak bilgiyi işleme sokan ve depolayan bellek olarak görür.
- Bu haliyle kısa süreli belleğe çalışma belleği adı verilir.
- Çalışma belleği, merkezi bir yönetici ile görsel mekânsal kopyalama, epizodik tampon ve fonolojik döngü olarak adlandırılan üç bileşenden oluşur.
Bilginin geçici olarak depolanması, fonolojik döngü ya da görsel mekânsal bellekte gerçekleşir. Bunlar değişik modalitelerde depolama yapan tampon bölgeleridir.
- Bu bölgelerden merkezi yönetici de çalışma belleğini uzun süreli belleğe bağlar.
Çalışma belleğinin savunulmasının bir nedeni insanların iki şeyi aynı anda yapabiliyor olmasıdır. Bu sebeple çalışma belleği, çift görev performansını ölçebilir. Çalışma belleğinin bir başka özelliği de bilginin eş zamanlı olarak saklanması ve işlenmesidir.
Kısa süreli ve uzun süreli bellek arasındaki farklar, özellikleri
Bilginin kısa süreli bellekten, uzun süreli belleğe aktarılması büyük ölçüde tekrara bağlıdır.
- Tekrar (buradaki tekrar ile ezbere bilgi karıştırılmamalı. Tekrar özümseme ile bağlantılı tekrarın işlevsel etkeniyle de ilişkili geniş ölçekli bir açınlama) bilginin kısa süreli bellekte tutulmasını ve de uzun süreli belleğe gönderilmesini sağlar.
- Son olarak bilgi, “kalıcı olarak uzun süreli belleğe” gönderilir.
- Kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe; “bilginin ne kadarının aktarılacağı ne tür ve ne kadar tekrar mekanizmaları” ile belirlenir.
Kısa süreli bellekte devamlı tekrar ile bilgi tutulurken, uzun süreli bellekte özümseme, anlamlandırma ya da ayrıntılandırma ile bilgi kodlanmaktadır.
- Bundan dolayı da bilgi uzun süreli bellekte kalıcıdır.
- Ayrıca uzun süreli belleğin (LTM) kapasitesi sınırsızdır.
- Yıllar boyu yapılan araştırmalar uzun süreli belleğin, farklı bellek modüllerinden oluştuğunu göstermektedir. Bu modüllerin her biri beyindeki ayrı bellek sistemlerini barındırır.
Üçlü bellek sistemi; duyusal, kısa süreli ve uzun süreli bellek olmak üzere üç bellek sistemini içerir.
- Kısa süreli bellek; tekrar, Unutma (1. Saniye), STM,
- Uzun süreli bellek; özümleyerek Tekrar, Unutma (15-25 saniye), LTM (sınırsız kapasite)
Uzun süreli bellek: Majör Ayırım
Uzun süreli bellek içindeki majör ayırım, bildirimsel ve işlemsel bellek ayrımıdır.
- Olgulara dayanan bilgilerin oluşturduğu uzun süreli bellek modülü bildirimsel bellektir.
Burada yüzler, tarihler ve olgulara ait bilgiler depolanır.
- Örneğin “gözlük iki cam ve metal ya da kemik çerçeveden oluşu” bilgisi bildirimsel belleğe örnektir.
Buna karşın, işlemsel bellek, becerilerin ve alışkanlıkların belleğidir.
- Örneğin bir müzik aleti çalmak, futbol oynamak ve araba kullanmak gibi eylemlere ait bilgiler işlemsel belleği oluşturur.
Bildirimsel bellek daha çok “Ne” sorusuna yanıt verirken, işlemsel bellek ise “Nasıl” sorusunu yanıtlar.
Bildirimsel bellek: Anlamsal ve epizodik bellek
Bildirimsel bellek, anlamsal ve epizodik bellek olarak, iki ayrı modül ile sınıflandırılır.
- Anlamsal bellek, evren ile alakalı genel bilgileri ve olguları içeren bellektir.
- Ayrıca tümdengelim ve tümevarım gibi mantık kuralları ile ilgili bilgiler de bu modül altında depolanır.
Anlamsal bellek sayesinde, evimizin adresini veya herhangi bir ilin haritadaki konumunu biliriz. Anlamsal bellek bir açıdan, bilgi ansiklopedisi gibidir.
- Epizodik bellek ise; belli bir zaman, yer ve bağlamda oluşan olaylarla ilgili bellektir.
Erken yaşlarda kutladığınız doğum gününüzde arkadaşınızdan aldığınız hediyeyi ya da araba kullanmayı öğrendiğinizi hatırlamanız epizodik bellekle alakalıdır.
Bilişsel Psikoloji: Hatırlama Olgusu ile Unutma
