Sinir hücreleri arasında iletiyi sağlayan özelleşmiş bağlantı bölgelerine, sinaps-kavşak denir. Sinir hücreleri arasındaki kimyasal haberleşme sinaps da gerçekleşir. Sinaps bölgesine daha yakından bakıldığında, sinyali ileten hücrenin sinyali alan hücre ile yakınlaştığı özelleşmiş bölgelerin olduğu tespit edilmiştir. İki sinir hücresinin birbirine yakınlaştığı zarların arasında dar bir aralık bulunur. Bu aralığa sinaptik aralık denilir.
- Sinaptik aralıktan önceki, sinaps öncesi zar, şeklinde adlandırılan hücre zarı bölümü, iletici nörona aittir. Kimyasal habercinin-nörotransmiter salgılandığı yer bu noktadır.
Sinaptik aralıktan sonraki alıcı nörona ait hücre zarı bölümüne sinaps-sonrası zar denir. Nörotransmiter ile etkileşime giren moleküller-reseptörler genellikle sinaps sonrası zarda bulunur.
Sinaptik bağlantılar, bir sinir hücresinin akson sonu ile diğer sinir hücresinin,
- Dendriti
- Hücre gövdesi ya da
- Aksonu arasında olabilir.
Haberleşme
Sinir hücreleri arasında sinaptik bölgelerde oluşan haberleşme çoğunlukla nörotransmiter aracılığıyla gerçekleşir. Fakat tek haberleşme biçimi bu değildir. Kimyasal sinapsların dışında, diğer bir nöronlar arası bağlantı şekli, elektriksel sinapslardır.
- Elektriksel bağlantı bölgelerinde iyon geçişine izin veren kanallar karşılıklı dururlar. Elektriksel bağlantılarda, nörotransmiter salgısı yoktur; bunun yerine, hücreler arası iyon geçişleri olur. Elektriksel bağlantılardaki ileti kimyasal sinapslardaki iletiye göre çok daha hızlıdır.
Bir sinir hücresi üzerinde, binlerle ifade edilebilecek sinaptik bağlantı mevcuttur. Kurulan sinaptik bağlantılardan farklı nörotransmiterler salgılanır. Sinir hücresi kendine ulaşan sinyallerin bir anlamda, matematiksel toplamına göre uyarılır ya da baskılanır. Yaşamın içinden bir örnek vermek gerekirse, bir konuda karar vermemiz gerektiğinde, çok sayıda kişiden farklı fikirler bize ulaşır. Ardından etki güçleri farklı olan bu fikirleri değerlendirmeye alır ve bir sonuca ulaşırız. Bizlerde aynı şekilde, başkalarının -hatta fikir aldığımız kişilerin de- kararlarını etkileriz. Benzer şekilde, tek bir sinir hücresi, aksonal dallanmalar aracılığıyla çok sayıda sinir hücresi ile sinaptik bağlantılar kurar. Böylece, sinir sisteminin -trilyonlarla ifade edilebilen sinaps sayısıyla- oldukça karmaşık bir haberleşme ağı oluşur.
Bir sinir hücresinde uyarının oluşması, iletimi ve diğer hücreye aktarımı sürecini 2 sinir hücresi örneğinde sıralı şeklinde özetlenirse;
- Birinci sinir hücresine farklı kaynaklardan gelen uyarıların toplamı, eşik seviyenin üzerinde bir depolarizasyon oluşturur ve hücrede aksiyon potansiyeli gelişir.
- Aksiyon potansiyeli akson boyunca ilerler ve akson ucuna ulaşır.
- Kalsiyum kanalları açılır ve kalsiyum hücre içine girer.
- Nörotransmiter sinaptik aralığa salınır.
- Nörotransmiter, ikinci hücredeki reseptörüne – sinaps sonrası zar bölgesinde bulunur- bağlanır.
- İkinci hücrede reseptörün bağlantılı olduğu hücresel yanıtlar oluşur.
Bütün duyularımızın, duygularımızın, zihnimizin ve hareketlerimizin altında yatan süreçler, nöronların oluşturduğu karmaşık ağlarda gerçekleşen bu elektrokimyasal dinamiklere dayanır.
