Sosyal öğrenme kuramları, modelleme ve gözlem yoluyla çocuğun, öncelikle aile içinde kazandığı edimlerle davranışlarına yön veren adımları açıklamaya yönelik kuramlardır.
Model Alma
Model alma, sosyal öğrenme kuramlarından biri olup, çocukların bir başkasını kendine rol model alıp o yönde bir davranış sergileme durumudur. Çocuklar, bir başkasını model alma gibi taklit ederek de öğrenebilirler.
- Ev ortamında yardımlaşma, paylaşma, iş birliği ve olumlu davranışlara dair değerler gibi konular üzerine çok konuşulması da çocukların daha çok olumlu sosyal davranış göstermeleriyle bağlantılıdır.
Model alınan kişi, çocuk tarafından etkili ve güçlü olarak algılanıyorsa ya da sevilen biriyse davranışlarının taklit edilme olasılığı daha yüksektir. Sonraki yıllarda akranların etkisi artacak olmakla birlikte, okul öncesi dönemde anne-babalar en çok model alınan kişilerdir.
Sosyal öğrenme kuramları: Gözlem ve modelleme
Ebeveynler, kendi tutum ve davranışlarıyla çocuklarına olumlu ve olumsuz sosyal davranışlar için kaynak oluştururlar.
- Örneğin babasını bir komşunun eşyalarını taşımasına yardım ederken gören çocuk, kendisi yalnız başınayken de yardım gerektiren durumu daha çabuk algılayıp uygun davranışları daha kolaylıkla gösterebilir.
- Benzer biçimde, başkalarının ihtiyaçlarını görmezden gelen ya da gerekli yardım davranışlarını göstermekte isteksiz davranan ebeveynlerin çocukları da bu davranışları örnek alabilirler.
Anti-sosyal davranışlar
Anti-sosyal davranışlar da aynen yardım etme davranışı gibi gözlem ve modelleme yoluyla kazanılabilir.
- Örneğin anne ya da babası; vurma, itme, tekmeleme, hakaret etme ya da yalan söyleme gibi davranışlar gösteren çocuk, bu davranışları gözlemleyerek sosyal davranış dağarcığına ekler.
- Anne-baba gibi sevilen, etkin ve önemli figürler tarafından gösterilen bu davranışlar, çocuk tarafından yapılması kabul gören, onaylanan ve uygun davranışlar olarak algılanır.
Çocuk bu süreçte, kişiler arası sorun yaşandığında saldırgan davranış göstermeyi ya da yalana başvurmayı bir çözüm yolu olarak görmeyi öğrenir ve halihazırda repertuarında olan bu davranışları “gerek” duyduğunda kullanır.
- Kısaca hem olumlu hem de olumsuz sosyal davranışlar söz konusu olduğunda ebeveynleri model alarak öğrenme etkili bir yoldur.
Güç Kullanımı
Sosyal öğrenme kuramları açınlarında yer alan, güç kullanımı ve cezalandırıcı teknikler, çocuğun o anki itaatini arttırmakla birlikte, ileride suça giren davranışların sıklaşmasına sebep olmaktadır. Yani hedeflenenin aksine, çocuğun uyumlu davranışları daha az göstermesine yol açar.
- Araştırmalar, şiddete dayalı fiziksel disiplin yöntemlerinin; tokat atma, sarsma, dayak atma, çocuklardaki duygusal ve davranışsal problemleri fazlalaştırıcı etkiye sahip olduğunu gösterir.
Şiddete dayalı disiplin yöntemleri, çocuğun fiziksel sağlığında bozulmanın yanı sıra, özgüvende zedelenmeye, depresyon, kaygı bozuklukları ve anti-sosyal davranış problemlerinde artışa yol açar.
Ödül ve Ceza
İstenilen davranışı artırmak için, söz konusu davranışın hemen ardından çocuğu ödüllendirmek de etkili bir yöntem olabilir.
- Sosyal ödüller, özellikle kişilik özelliklerine yönelik atıflar; sen çok yardımsever, çok iyi bir kalpli çocuksun.
- Çocukta olumlu benlik algısını güçlendirmekte ve böylelikle uyumlu davranışlarını artırıcı etki yapmaktadır.
- İstenen davranış yapıldığında hediye verme gibi maddesel ödüller de olumlu sosyal davranışları kısa vadede arttırabilmekle beraber, çocuğun yaptığı davranışı dışsal bir nedene bağlamasına sebep olur.
- Bu yöntem, çocuğun ancak bir başkası istediğinde ve iyi bir sonuç-hediye, alabileceği zaman olumlu davranış göstermesine yol açabilir.
