Problem çözme açınları aşamasında, düşünme, akıl yürütme gibi çeşitli bilişsel işlem süreçleriyle gerçekleşerek bir sonuca ulaşılır.
Bilginin zihinsel temsilleri üzerinde yapılan manipülasyonlar, psikologlar tarafından düşünce olarak tanımlanır.
- Kısaca bu temsillerden bahsetmek gerekirse; kelime, imge, ses ya da diğer duyu sistemlerin verileri biçiminde olabilir.
- Düşünce bir anlamda zihnin, içimizdeki dili olarak düşünülür. ( Pek tabii düşünce boyutları-düşünmek esasen felsefi boyutta ele alınması gereken, daha derin anlamsal açınlama-uzamları gerektirir.)
*(Günümüzde daha iyi anlaşılabilecek bir boyuta geldiği üzere, bilindiği gibi zihne yansıyan ya da zihinde işitilen ses yansımaları tamamen kişiye indirgenen bir süreç değildir. Alıcı-girdi/ yorumlama-kuruntu ya da hakiki düşünce-düşünmek esasları birbirinden oldukça farklı işlevsel özelliklere sahip olduğu gibi yansımaları da bu yönde ele alınması gereken derinsel- yansımaları içerir. Bu nokta oldukça önemli, çünkü hatalı-yanlış algılama hem kişisel- bireysel gelişim adımında hem de psikolojik sorunlarda günümüze değin çeşitli şekillerde kişileri hasta değilken hasta eden boyuta taşıdığı bilinmektedir.)
Psikolojide düşünce açınları:
Psikoloji de düşünce, birkaç farklı zihinsel faaliyet içerir.
1.Önermesel düşünce: Zihinde işitilen ya da söylenen sözel cümlelerin, düşüncenin bir modunu oluşturma haline denir.
- Çünkü bu bir anlamda “Açım”, “Dışarıya çıkıp yiyecek bir şeyler alsam” gibi ifadeler içerir.
2. İmgesel düşünce: Bu mod, zihinde görülen, işitilen ya da hissedilenlerdir.
3.Motorsal düşünce: Motor hareketlerin zihinsel temsilerini kapsar.
Bu üç düşünce modu ile bilgi, belirli bir biçimden farklı ya da yeni bir biçime dönüştürülür. Bu dönüşümler vasıtasıyla akıl yürütme, problem çözme ve karar verme işlemleri gerçekleştirilir ve sonuç olarak da bir hedefe ulaşılır.
- Toplumda her zaman “akıllı düşün” gibi önermeler çok duyulur.
- Zekice düşünmek akıl yürüterek ve mantıksal bir şekilde düşünmek anlamına gelir.
- Akıl yürütme, deneme yanlıma durumlarında, zaman kaybettirici ve tehlikeli durumlara karşı koruma ya da tasarruf sağlar.
- Çoğunlukla insan, önce problemi zihinlerinde çözer ve sonradan dış dünyada onu uygulamaya geçirir.
Problem çözme öncesinde, iki temel akıl yürütme kullanılır.
- Bunlar, tümevarım ve tümdengelim akıl yürütme yöntemleridir.
Problem çözme: Tümdengelim ile Tümevarım akıl yürütme
1.Tümdengelim, yukarıdan aşağıya bir bilişsel süreçtir.
- Akıl yürütme işlemi en üsten bir başka anlamıyla, genel ilkelerden başlatılır. Ve belirli bir durumla ilgili olarak sonuç çıkartılır.
- Tümdengelim (genelden özele…) :
- Genel ilkelerin evrensel olduğu varsayılır.
- Özel bir duruma uygunluğu değerlendirilir.
2.Tümevarım;
- bilgi işlem tümdengelimin tersi yönünde yapılır. Özel bulgulardan başlanır ve bulgulara dayanılarak genel ilkeler geliştirilir. Tümdengelim tümevarıma göre daha güçlü bir akıl yürütmedir.
Eğer öncül önermeler doğru ise, sonucun yanlış olma olasılığı yoktur. Tümevarım ise kesinlik içerir.
- Tümevarım (özelden genele)
- Genel ilkeleri formüle eder.
- Bulguları değerlendirir.
- Olgulara dayanan bilgileri toplar.
Uygun bilginin seçilememesi, uygun olan tümdengelim kurallarının uygulanamaması, kişisel inançlardan dolayı mantıksal kurallardan vazgeçilmesi (inanç yanlılığı) ve duygusal tepkiler gibi faktörler, başarısız tümdengelim akıl yürütmeyi doğurur.
Gündelik yaşamda problem çözme: Bilişsel işlem
Günlük yaşamda yaygın bir şekilde karşılaşılan bazen tanıdık ya da bilinen, bazen bilinmeyen problemlerle karşılaşılır. Bu problemlerin çözümü bilişsel bir işlem gerektirir.
- Problem nedir?
En kısa haliyle problem, içinde bulunulan durumla ulaşılması gereken hedef arasında bir engelin olması ve bu engelin üstesinden gelmenin o an için açık ve seçik olmadığı koşuldur.
Problem çözme, eldeki durumun arzu edilen duruma ya da hedefe dönüştürülmesidir. Problem çözme zihnimizde (cümle kurmak) ya da çevreyle etkileşim sonucu (arabayla havaalanına girmek) meydana gelir.
- Eğer hedefe ulaşmak için strateji belirlenmişse problem çözme gerekmez.
- Strateji önceden ya da hedefe ulaşırken belirlenebilir.
İnsanların problemleri nasıl çözdüğü bilişsel psikolojinin konusu olurken bilgisayarların problemleri nasıl çözdüğü yapay zeka çalışmaları kapsamına girer.
- Robotbilim çevre ile olan etkileşimde bilgisayarların problemleri nasıl çözdüğü konularını inceler.
Problem çözme
Başlangıçta davranışlar, problemin deneme ve yanılma yöntemiyle çözüldüğünü düşünmüşlerdir.
- Geştalt ve bilgi işlem yaklaşımları sonradan ortaya çıkmıştır.
- Geştalt yaklaşımında problem çözme prodüktif (yapılandırma ve üretme) ve reprodüktif (yeniden yapılandırma) süreçleri içerir.
- Reprodüktif süreçler önceki deneyimleri kullanırken, prodüktif süreçler problem çözmede problemin yapısıyla ilgili, ani bir kavrama geliştirmeyi ve prodüktif yeniden yapılandırmayı içerir.
Köhler, kavramanın şempanzeler tarafında da yapıldığını bir deneyinde göstermiştir.
- Şempanzeler, yaşadıkları kafesin dışında bulunan iki ayrı sopayı alarak birbirine bağlamışlar ve daha önce uzanarak alamadıkları muzları bu yeni sopa ile alabilmişlerdir.
Deneme yanılma yaklaşımını, sorgulayan bu durum şempanzelerin hedefe- (muz) ulaşmak için içinde bulundukları durumu, bütünüyle kavrayıp bir iç görü geliştirdiklerine işaret eder.
- İşleve takılma ve zihinsel set problemin çözümünde sorunlar olduğuna işaret eder.
- İşleve takılma bir objenin hep kullanıldığı gibi kullanılacağını düşünmektir.
- Bu durum olası ve alternatif kullanımlar için düşünmeyi engeller.
- Zihinsel set eski problem çözme örüntülerinin devam etme eğilimidir.
- Zihinsel set hem algıları hem de problem çözme örüntülerini etkiler.
İş dünyasında sıklıkla dile getirilen “kutunun dışındakileri düşün” bu kavramlarla yakından ilgilidir. Bu ifadeden de anlaşılacağı üzere problem çözmede, en önemli nokta yeniden düzenleme ve yeni algısal perspektifler geliştirmektir.
- Bu da yaratıcılığı çağrıştırır.
- İşleve takılma ve zihinsel set problem çözme esnasında bireyi yaratıcılıktan alıkoymaktadır.
Problem çözmede, bilgi işlem yaklaşımı, problem çözme sırasında uzun süreli belleğin, etkili hale getirilerek çözümle ilgili bilgilerin erişilebilir olmasına işaret eder. Erişilen bilgiler, problemin mevcut yapılandırılmasına göre anlamlandırılır.
Problem, bellekten erişilebilen bilgilerin yeni bir çözümün algılanmasına izin veremeyeceği şekilde temsil edilirse o zaman problemin çözümünde engel oluşur ve bunun üstesinden ancak temsil değişirse gelinebilir. Kavrama, problemi çözmek için, yeterli bilginin geri getirilmesi ve engelin üstesinden gelme sonucudur.
Yine bilgi işlem modeline göre, problemler bir dizi evre de ele alınabilir. İşlemler bu problem çözme evrelerinde ilerlerken uygulanır. Bu durum bazen çıkmaz yola bazen de hedefe yönlendirir. İnsanlar sahip oldukları bilgileri ve bilişsel kısa yolları problem çözmede kullanırlar. Bundan dolayı bireyin sahip olduğu bilgi, problem çözmede çok önemlidir.
- Zihinsel set, eski problem çözme örüntülerinin devam etme eğilimidir.
- 1.Problemin doğasını anlamak: -Problemin zihinsel çevresini oluşturmak.
- -Problemin yorumlanması.
- -Problemin bütün hatlarıyla ele alınması.
2. Problemin çözümüyle ilgili alternatif çözümler üretmek
- Dikkate alınacak prosedür ve açıklamaları belirlemek.
- Hangi çözümlerin kanıtlarla uyumlu olduğunu belirlemek.
- Kanıtlarıyla uyuşmayan çözümleri elemek.
3.Çözümleri test ederek kanıt sağlamak.
- -Elde kalan olası çözümleri ele almak.
- -Eğer çözüm belirli açıklamak arasında seçim
- gerekiyorsa sonuçlar arasında değerlendirme yapmak. .
- -Kanıtların daha az desteklediği çözümü elemek.
4. Uygulanan testlerin sonuçlarını değerlendirmek.
- Problemin çözümüne götüren uygulamanın kolay ve verimli olup olmadığını incelemek.
- -Gelecekle
