Beyin ile davranış bağlantısı sinir sisteminin bölümleri ve bölümlerinin işlevsel özellikleri doğrultusunda etkileşim gösterir.
- sinir sisteminin, ana bölümleri merkezi sinir sistemi ve çevresel sinir sistemi olmak üzere, aynı zamanda her biri kendi alt bölümleri dahilinde farklı özelliklere sahiptirler.
Beyin ile davranış bağlantısı: Sinir Sisteminin Ana Bölümleri
Sinir sistemi; merkezi sinir sistemi-MSS ve çevresel-periferik sinir sistemi- PSS olmak üzere, iki ana bölüme ayrılır.
- Beyin ve omurilik merkezi sinir sistemini oluşturur.
- Beyin ve omurilik dışında kalan bölümler ise, periferik sinir sistemi olarak adlandırılır.
- Merkezi sinir sistemi, kafatası ve omurganın oluşturduğu kemik yapı tarafından korunur.
Sinir sistemini oluşturan merkezi sinir sistemi ve periferik sinir sistemi:
-Merkezi sinir sistemi, beyin ve omurilikten oluşur.
-Sinir sisteminin kafatası ve omurgaların dışında kalan bölümü ise, periferik-çevresel sinir sistemi olarak adlandırılır.
Beyin ile Davranış Bağlantısı: Merkezi Sinir Sistemi
BOS nedir?
Merkezi sinir sisteminin dış yüzeyi, üç zar ile çevrelenmiştir. Ayrıyeten beynin içinde, ventriküller olarak bilinen boşluklar vardır. Beynin dış yüzeyini saran ve ilk iki zar arasındaki alanlar ile beynin içindeki boşluklar ve bu boşlukların omurilikteki devamı olan merkezi kanal ise, beyin omurilik sıvısı-BOS ile doludur.
- BOS, merkezi sinir sistemi için, fiziksel ve kimyasal bir tampon işlevi görür. BOS’un fiziksel tampon özelliği sayesinde, merkezi sinir sistemi içte ve dışta bulunan bu sıvı ile beraber bir yatağın içinde darbelere karşı korunmuş durumdadır.
Eğer BOS olmasaydı; kafa çarpmaları ve hatta ani kafa hareketleri sonucunda da beynimiz zarar görebilirdi. Kan ile BOS arasındaki, madde geçişi ise, hücreler ve moleküllerden oluşan bir bariyer tarafından, sıkı bir şekilde kontrol edilir. İlgili bariyere -kan beyin bariyeri- denir.
- Psikiyatrik ilaçlar gibi merkezi sinir sistemine etki etmesi gereken ilaçlar, kan beyin bariyerini aşabilen moleküllerdir.
BOS ile merkezi sinir sistemi, fiziksel ve kimyasal olarak, koruma altındadır. Merkezi sinir sisteminin bu denli özel bir şekilde korunuyor olması, tabii ki bizlere, ilgili sistemin yaşamımızdaki hayati önemini de vurgular.
Merkezi Sinir Sistemi, Üç Ana Bölümde İncelenir:
- Omurilik
- Beyin sapı
- Ön-beyin
Beyincik- Serebellum; beyin sapının arkasında bulunur. Omurilik ve beyin sapı, çevresel sinirlerin merkezi sinir sistemine, giriş ve çıkış yaptığı ve refleks yanıtların oluşması için, duysal ve motor sinyaller arasında bağlantıların kurulduğu bölgelerdir. Beyin ile davranış bağlantısı ile alakalı önemli bulguları da içerir.
- Ön beyin bölgelerin içinde bulunan, beyin yapıları ise hipotalamus, talamus, bazal gangliyonlar, amigdala, hipokampus, beyin kapuğu-korteks şeklinde sayılabilir.
- Hipotalamus, talamus beyin sapının üzerinde ve orta bölümüne yerleşmiştir. Diğerleri ise -beyin yarım küreleri içinde yer alır.
Beyin yarımkürelerinin en dışında bulunan beyin kabuğu, insanda en gelişmiş olan beyin bölgesidir.
- Beyin kabuğu, bilinçli işlevlere aracılık eder. Girinti ve çıkıntılarla oldukça geniş bir yüzey alanına sahiptir. Derin girintilerle, frontal, oksipital, pariyetal ve temporal lob olmak üzere, dört loba bölünmüştür.
- Sağ ve sol beyin yarım küreleri, sinir lifi demetlerinden oluşan bir yapı ile birbirine bağlanmıştır. Bu yapıya ise, korpus kallosum, denir.
- Merkezi sinir sistemi, beyin ve omurilikten oluşur. Omurilikten sonra gelen arka beyin-pons ve medulla oblongata ise orta beyin ile beraber beyin sapını oluşturur.
- Talamus ve hipotalamus beyin sapının üzerinde bulunur.
Çevresel Sinir Sistemi
Çevresel sinir sistemi, duysal ( afferent-getirici) ile motor ( efferent-götürücü ) sinirler olmak üzere ikiye ayrılır. Motor- (efferent götürücü ) sinirler ise kendi içinde, otonom ve somatik sinirler şeklinde ayrılır. Otonom sinir sistemi ise sempatik ve parasempatik sinir sistemi adı altında iki farklı kola ayrılır.
- Çevresel nöronların birincil görevi, merkezi sinir sistemi ile vücudun diğer bölümleri ( deri, iskelet kasları, iç organlar ) arasında iki yönlü bağlantıyı sağlamaktır.
Duysal ( afferent-getirici ) Sinirler ile Motor ( efferent-götürücü) Sinirler
Çevresel yapılardan merkezi sinir sistemine, duysal bilgiyi taşıyan sinirlere duysal ( afferent-getirici) sinirler, merkezi sinir sisteminden çevresel yapılara iletiyi sağlayan sinirlere ise motor ( efferent-götürücü ) sinirler denir.
- Afferent-duysal ve efferent-motor sinirlerin, merkezi sinir sistemine giriş-çıkışları, omurilik ya da beyin sapı düzeyinde gerçekleşir.
- Omurilik ile bağlantılı şekilde gerçekleşen çevresel sinirlere, spinal sinirler denir.
- Beyin sapı seviyesindeki sinirlere, kafa sinirleri- kafa çiftleri denilir.
Afferent- (duysal) Sinirler
Duysal sinyaller; deri, kas, eklemler gibi vücudun dışındaki yapılardan kaynaklanabildiği gibi; göz, kulak, burun gibi duyu organlarından ya da damarlar ile iç organlardan da gelişebilir. Bu sebeple, duysal sinirlere, kaynağını belirtmek amacıyla, farklı isimler verilmiştir.
- Organlara ( damarlar dahil-) ait sinirlere; visseral duysal sinirler,
- Vücudun dışındaki yapılardan kaynaklananlara ise -somatik duysal sinirler- denilir.
- Duyu organlarından kaynaklanan sinirlere ise taşıdığı duyuya göre isimler verilmiştir. Örneğin; işitme siniri, görme siniri, koku siniri
Not: Koku ile görme duyusu ile alakalı sinyalleri taşıyan sinirler, merkezi sinir sistemine omurilik ya da beyin sapı düzeyinde giriş yapmaz ve çevresel sinir sistemi içinde yer almazlar.
Motor Sinirler (efferent götürücü)
Merkezi sinir sisteminden, çevre yapılara sinyal taşıyan -motor sinirler- iki ana kola ayrılır.
- İskelet kaslarına sinyal taşıyan sinirlere -somatik motor sinirler-
- Organlara sinyal taşıyan sinirlere- otonom sinirler- denir. Otonom sinirler ise, sempatik ve parasempatik şeklinde iki ana dala ayrılır.
Çevresel sinir sisteminin afferent bölümü, iç ve dış ortama ait duysal bilgiyi, merkezi sinir sistemine aktarmakla görevliyken; motor-efferent bölümünün görevi, merkezi sinir sisteminden kaynaklanan uyarıları -yanıt organlarına- aktarmaktır. Merkezi sinir sisteminin buradaki rolü ise, bu iki yönlü ileti arasında bütünleştirmeyi sağlamaktır.
- Duysal-motor bütünleştirme, omurilikten kortekse kadar, merkezi sinir sisteminin farklı düzeylerinde gerçekleşir.
Merkezi sinir sistemi ve çevresel sinir sistemi, beyin ile davranış bağlantısı noktasında kişinin bilinçli ya da farkında olmadan gösterdiği davranış çizgesinde önemli etkilere sahiptirler.
- İçerikte, sinir sistemine ait, genel bir sınıflama yapılmıştır. Bu hususla alakalı, yapı ve işlev ilişkisi öncesinde, sinir siteminin hücresel ve moleküler özellikleri hakkında bilgi edinmek bilgileri pekiştirecektir.
