Mimetik Sanat Anlayışı Nedir?

Platon: Temsil ya da Taklit Olarak Sanat

Sanat alanında öne sürülmüş olan en eski teori, sanat faaliyetini bir tür taklit (mimesis) olarak gören Platon’un mimetik ya da yansıtmacı sanat anlayışıdır. (Taklit ifadesi sanatta anlamsallığı açısından doğru bir kelime olmadığı gibi yansıtmacı kavramı ile de aynı anlamı içermemektedir. )

• Platon’da herhangi bir disiplinin değer ölçütü, bu disiplinin değer ölçütü, bu disiplinin bizi hakikate, gerçekliğin bizatihi kendisine götürme kapasitesi olduğu için, onda sanatın pek büyük bir değeri olduğu söylenemez.

Platon’un sanatı, taklitle özdeşleştirmesinden de belli olduğu üzere, sanat insanı asıl olana, gerçekliğin bizatihi kendisine değil de salt görünüşlere gölgelerin gölgesine götürdüğü için, onda sanatın değersiz görülmesi, özerk bir statüden yoksun kalması kadar doğal bir şey olamaz.

• Platon, dünyanın metafiziksel ve ahlaki bir düzeni olduğunu öne sürer. Bu düzeni keşfedip ifade etmek de bilime ama esas olarak da felsefeye düşen bir görevdir.

Platon’a göre, sanatın bu düzenin doğru bir temsilini verebilmesi durumunda ancak bir değeri olabilir. Onun gözünde sanat, gerçeğin ya da gerçekten var olanın bilgisine sahip olamadığı için, ezeli-ebedi olan tümellerle değil de gelip geçici olan tikellerle ilişkili olmak durumundadır.

Buna göre, değişen nesneleri konu edinen taklit edici sanat bu doğru temsili veremez.

• Sanatın “neliği” dışında, onun ahlaki etkisine de bakan Platon, özellikle belli şiir türlerinin gençler üzerindeki olumsuz etkisi nedeniyle, şairleri ideal devletinden atar.

Onun mimetik sanata ve sanatçılara saldırısı, bu sanatın insan ruhu üzerindeki etkileri ve toplum hayatında oynadığı rol ile ilgilidir.

Platon: Mimetik Sanat

Platon’a göre, mimetik şiir, ruhumuzun iyiyi gözeten akıllı yüksek bölümüne değil, akıl-dışı, “coşkun ve taşkın” gerçek hayattaki olaylara aşırı bir tepkide bulunan parçasına hitap eder.

• Platon’un esas hedefi tragedya olduğu ifade edilir…
• Mimetik şiir olarak tragedyaya başarılı bir içerik sağlayan olay türleri, bu yüzden en aşırı heyecanlara yol açan, ruhu taşkınlığa salan olaylardır.

Bu aşırı duygulanımsal etkiler ruhun düzenini bozmakla kalmaz, aklı da devre dışı bırakır.

Mimetik şiir, ruhumuzun aşağı ve ağlayıp sızlamalı bölümünü tatmin ederken, ruhun bu yönünü sağlıklı bir ruhu yönetmesi gereken akli parçayı devre dışı bırakarak besler.

Sanatın özünü demek ki sanatsal faaliyette arayan, onun mimetik doğasını genel bir çerçeve içinde bu şekilde ortaya koyan Platon, Devlet adlı eserinde, mimesisi ünlü İdealar teorisiyle ilişkilendirerek açıklar.

• Buna göre o, öncelikle mimesisin imgeler meydana getirdiğini ileri sürer.
• Sonra da sanatçının ürettiği imge ya da ürünlerin, hakikatten tamamen uzak olduğunu iddia eder.  

Çünkü onun metafizik anlayışında gerçekten var olan İdealar olup bu İdealar, duyusal dünyada var olan her şeyin, nesnelerin ve özelliklerin ezeli-ebedi ve yetkin ilk örnekleri, asıllarıdır.  

Mimetik Sanat: Duyusal Dünya ile İdeaların Temsili

Bu açıdan bakıldığında, duyusal dünyadaki her şey, İdeaların bir taklidi, kopyası ya da temsilidir.

• Buna göre, duyu yoluyla algılanabilen, söz gelimi masa gibi bir nesne, tek ve gerçek Masa ideasının bir “taklit”idir.

Bu tikel masanın bir ressam tarafından yapılmış sureti ya da imgesi, masanın belli bir açıdan görünen ikinci bir “taklit”idir.

• Ressam masayı olduğu gibi değil, kendisine göründüğü şekliyle yaptığı için, Platon’a göre, onun yaptığı şey, gerçeğin değil, yalnızca görünüşün bir yansımasıdır.

O salt görünüşle ilgili bir benzetmedir.

• Taklitçi sanatlar, şu halde, idealarla değil, yalnızca tikellerle ilişkilidirler.

Bu yüzden bize gerçeğin kendisini değil, yalnızca, “gölgenin gölgesini” verirler.

Platon, bundan dolayı, sanatçıyı, işçilerin yaptığı tek tek şeylerin hepsini birden yapan ama yaptıklarının gerçekliği çok şüpheli bir usta olarak tanımlar.

Söz gelimi ressam gerçek bir şey değil, yalnızca bir imge yaratır ve onun eseri ikinci dereceden bir taklit olup İdeanın gerçekliğinden iki derece daha uzaktır.

• Dahası, bir imge meydana getirmek, imgesi ortaya konan gerçek şeylerin bilgisini gerektirmez.
• Yalnızca hayatın imgelerini meydana getiren sanatçılar, gerçek hayatta iyi ve kötü olanla ilgili olarak hiçbir doğru bilgiye ihtiyaç duymazlar.

Platon, bundan dolayı, gerçek güzelliğe, Güzellik İdeasına taklitlerin taklitlerini veren sanat yoluyla erişilemeyeceğini düşünür.