Çocuklukta sosyal gelişim, çocuğun fiziksel, bilişsel ve dil gelişimiyle paralellik gösterir. Ve toplumsallaşma, benlik ve kişilik oluşumu gibi süreçleri kapsar.
- Bu süreçte çocuk, içinde yaşadığı sosyal çevrenin değerlerini öğrenir, hangi davranış ve duyguların ne kadar ve nasıl gösterilmesi gerektiği konusunda bilgi sahibi olur.
- Önce başkalarının, özellikle ailedeki yetişkinlerin yönlendirilmeleriyle, daha sonra kendi öz kaynaklarını kullanarak sosyal davranış ve duyguları beklenen yönde gösterme yolunda ilerler.
Bu “sosyal bilgi”nin bir kısmı yetişkinlerin doğrudan öğretmesi yoluyla edinilir. Çoğu ise dolaylı yollarla, yani aile ve toplum içindeki yaşantı sırasında görülerek kendiliğinden kazanılır.
- Ancak sosyal gelişim, kişinin sadece yaşadığı çevrenin davranış ve değer sistemlerini öğrendiği süreçleri değil,
- özerk bir birey olarak farklılaştığı süreçleri de anlatır.
Çocuklukta sosyal gelişim, buna dair bazı temel kuramlar ve çocuğun sosyal gelişiminde rolü olan belli başlı unsurlardan, aile ve ebeveyn etkilerinden söz edilir.
Çocuklukta Sosyal Gelişim: Sosyal Davranışlar
Sosyal gelişim araştırmalarında, yaygınlıkla ele alınan temel gelişimsel özellikler, olumlu sosyal davranış, anti-sosyal davranış ve bunlarla ilişkili olan diğer ahlaki ve duygusal gelişimsel becerilerdir.
Olumlu sosyal davranışlar, bir başkasının iyiliğini gözeterek gönüllü olarak yapılan yardım etme, paylaşma, teselli etme ve iş birliği yapma gibi yararlı davranışlardır.
- Toplumların uyumlu işleyişi için önem taşıyan sosyal ağların oluşmasına katkıda bulunduklarından, olumlu davranışlar sosyal gelişimin belli başlı bileşenlerinden biri olarak görülür. Olumlu sosyal davranışların sergilenmesinde empati-eşduyum büyük rol oynar.
Empati, bir başkasının duygusal durumunu ve yaşadığı hissi kavrayıp aynı ya da benzer duyguyu kişinin bizzat kendisinin de yaşaması anlamına gelir.
Çocuğun herhangi bir ödül ya da onay beklemeden, empati ve içten gelen bir motivasyonla sergilediği olumlu sosyal davranışlarda, özellikle sıcak ve destekleyici ana-babalık davranışlarının etkisi büyüktür. Ancak pek tabii bu noktada başka etken kıstasların etkisi de rol oynar. Örneğin çocuğun algısı dahilinde işlediği duygu yansıması. Bu noktada örnek olarak, kardeşler arasındaki farklılıklar gösterilebilir.
Olumsuz sosyal davranış yansımaları: Anti-sosyal davranışlar
Sosyal gelişimin bir başka temel bileşeni ise anti-sosyal davranışlar, yani saldırgan ve yıkıcı davranışlardır. Saldırgan davranışlar, başkalarına ya da onlara ait şeylere zarar vermeyi amaçlayan hareketler olarak tanımlanır.
- Bunlar başkalarına vurma, yumruk atma gibi fiziksel davranış şeklinde olabileceği gibi (fiziksel saldırganlık), bağırma ve hakaret etme gibi sözel formda, sözel saldırganlık ya da başkasının arkasından konuşma, lakap takma, dışlanmasını sağlama gibi ilişkisel formda da olabilir. (İlişkisel saldırganlık)
Olumsuz sosyal davranışların sıklığı, çocuğun yaşı büyüdükçe azalma eğilimi göstermesine rağmen, özellikle erken çocukluk döneminde yüksek seviyede görülen anti-sosyal davranışlar, ergenlik ve sonrasındaki dönemlerde akran reddi, düşük akademik performans, okul terki ve suç işleme gibi sorunların habercisi olduğu belirtilir. Ancak pek tabii bu tarz araştırmalar genel bir kanıdır.
Bu iki bileşen, olumlu ve olumsuz davranışlar, sosyal gelişim içinde birbirini tamamlayan bağımsız iki boyutu oluşturur.
Yani bir çocuk hem saldırgan davranışları hem de paylaşma ve yardım etme gibi pozitif davranışları çok az gösteriyor olabilir. Başka anlamda, çocuğun anti-sosyal davranışları göstermiyor olması, empati duygusunun yüksek olduğu ve olumlu davranışları gösterdiği anlamına gelir.
Oysa sosyal gelişimin toplumsallaşması sürecinde hedeflenmesi gereken, anti-sosyal davranışları az göstermesinin yanı sıra, çocuğun olumlu sosyal davranışları da gerektiği gibi gösteren, empati becerisi yüksek bir birey olmasıdır.
Araştırmalar her iki davranış boyutunun gelişiminde hem biyolojik kökenli unsurların hem de çevresel faktörlerin etkili olduğunu ortaya koymuştur.
Sosyal Gelişimi Açıklamaya Yönelik Kuramlar
